Küreselleşen dünyada ülkeler arası mal ve hizmet alışverişi hızla artarken, bu alışverişi düzenleyen hukuki normlar da giderek önem kazanmaktadır. İşte bu noktada uluslararası ticaret hukuku devreye girer. Uluslararası alanda faaliyet gösteren şirketler ve yatırımcılar için sözleşmelerin doğru ve geçerli şekilde hazırlanması, hukuki güvenliğin sağlanması açısından hayati önemdedir. Bu makalede “Uluslararası Ticaret Hukuku ve Sözleşmeler” başlığını tüm yönleriyle inceleyeceğiz: temel kavramlar, sözleşme türleri, geçerlilik şartları, uyuşmazlık çözüm yöntemleri ve çok daha fazlası.
Uluslararası Ticaret Hukuku Nedir?
Uluslararası ticaret hukuku, iki veya daha fazla ülke arasında yapılan ticari işlemleri düzenleyen özel hukuk kurallarının bütünüdür. Bu hukuk dalı:
- Ulusal hukuk sistemlerinin çatışmasını önlemeyi,
- Taraflar arasında ticari güvenliği sağlamayı,
- Anlaşmazlıkların adil şekilde çözülmesini amaçlar.
Hem devletler arası ticaret anlaşmaları hem de özel sektör şirketleri arasındaki sözleşmeler bu hukuk dalının kapsamına girer.
Uluslararası Sözleşmelerin Hukuki Dayanağı
Uluslararası ticaret sözleşmeleri genellikle şu kaynaklara dayanır:
- CISG (Viyana Konvansiyonu): Uluslararası mal satışlarına ilişkin sözleşmeler için temel düzenlemeleri içerir.
- UNIDROIT İlkeleri
- ICC (Milletlerarası Ticaret Odası) Kuralları
- Ulusal hukuk sistemleri (örneğin Türk Borçlar Kanunu)
- Uluslararası teamüller ve örf-adet kuralları
Uluslararası Ticarette En Sık Kullanılan Sözleşme Türleri
- Satış Sözleşmeleri
- Distribütörlük ve Bayilik Sözleşmeleri
- Lisans ve Franchise Sözleşmeleri
- Uluslararası Taşıma Sözleşmeleri
- İnşaat (EPC) ve Hizmet Sözleşmeleri
- Uluslararası Finansman Sözleşmeleri
- İhracat-İthalat Taahhütleri
- Tedarik ve Üretim Anlaşmaları
Her sözleşme türünün kendine özgü şartları ve düzenlemeleri bulunmaktadır.
Uluslararası Sözleşmelerin Temel Unsurları
Bir uluslararası sözleşmenin geçerli olabilmesi için şu unsurları taşıması gerekir:
- Tarafların açık irade beyanı
- Konunun belirli ve hukuka uygun olması
- Karşılıklı edimlerin tanımlanması
- Geçerlilik şekline uygun düzenleme (yazılılık genellikle şarttır)
Buna ek olarak sözleşmeye aşağıdaki unsurlar mutlaka dahil edilmelidir:
| Unsur | Açıklama |
|---|---|
| Tanımlar ve Terimler | Sözleşmedeki belirsizliklerin önlenmesi |
| Sözleşme Bedeli | Para birimi, ödeme yöntemi |
| Teslimat ve Riskin Geçişi | INCOTERMS kurallarına göre düzenlenmeli |
| Uyuşmazlık Çözümü | Tahkim, yetkili mahkeme seçimi |
| Mücbir Sebep | Doğal afet, savaş, grev gibi olağanüstü haller |
| Uygulanacak Hukuk | Hangi ülke hukukunun geçerli olacağı net belirtilmeli |
INCOTERMS Kuralları Neden Önemlidir?
INCOTERMS, uluslararası teslim şekillerini tanımlayan ve taraflar arasındaki sorumlulukları belirleyen kural setidir. 2020 yılı itibarıyla INCOTERMS 2020 geçerlidir. Örneğin:
- FOB (Free on Board): Satıcı, malı gemiye yükleyince sorumluluğu sona erer.
- CIF (Cost Insurance Freight): Satıcı, taşıma ve sigorta masraflarını üstlenir.
Bu kurallar sayesinde anlaşmazlıklar büyük ölçüde engellenir.
Uygulanacak Hukukun Belirlenmesi
Uluslararası sözleşmelerde tarafların farklı ülkelerden olması nedeniyle uygulanacak hukukun net şekilde belirlenmesi çok önemlidir. Taraflar:
- Belirli bir ülke hukukunu
- Uluslararası hukuk kurallarını
- Lex mercatoria (ticari teamül hukuku)
gibi alternatifleri tercih edebilir. Belirsizlik halinde, uyuşmazlık durumunda ciddi sorunlar doğabilir.
Uyuşmazlık Çözüm Yolları
Uluslararası ticarette uyuşmazlıklar genellikle şu yollarla çözülür:
1. Tahkim (Arbitration)
- En yaygın yöntemdir.
- Uluslararası Tahkim Kurumları (ICC, LCIA, ICSID) aracılığıyla yürütülür.
- Kararlar bağlayıcıdır ve yerel mahkemelerden daha hızlıdır.
2. Arabuluculuk
- Tarafların kendi çözümlerini bulmalarını hedefler.
- Hızlı ve dostane bir çözüm yoludur.
3. Yetkili Mahkemelerde Dava
- Genellikle en son tercih edilen yoldur.
- Yargılama süresi ve masrafları yüksektir.
Dil ve Tercüme Sorunları
Uluslararası sözleşmeler genellikle İngilizce olarak düzenlenir. Ancak:
- Sözleşme metninin anlaşılır, teknik ve hukuki açıdan doğru olması gerekir.
- Hukuki çeviri uzmanları kullanılmalıdır.
- Çift dilli sözleşmelerde “esas dil” belirtilmelidir.
Uluslararası Sözleşmelerde Risk ve Güvence Unsurları
- Akreditifli ödeme sistemleri (L/C)
- Sigorta poliçeleri
- Teminat mektupları
- Cezai şartlar
- Yükümlülüklerin açık şekilde belirlenmesi
Taraflar bu önlemlerle ticari risklerini minimize edebilir.
Türk Hukukunda Uluslararası Sözleşmelerin Yeri
Türk Borçlar Kanunu ve Türk Ticaret Kanunu, uluslararası sözleşmelere ilişkin düzenlemeler içermektedir. Türkiye aynı zamanda:
- CISG (1980 Viyana Konvansiyonu)
- New York Tahkim Sözleşmesi
- CMR (Karayolu Taşımacılığı Konvansiyonu)
gibi birçok uluslararası anlaşmaya taraf olduğu için bu sözleşmeler Türk hukukunda doğrudan uygulanabilir hale gelir.
Uluslararası Sözleşme Hazırlarken Dikkat Edilmesi Gerekenler
- Tarafların açıkça tanımlanması
- Yükümlülüklerin sınırlarının net çizilmesi
- Teslimat ve ödeme koşullarının detaylı yazılması
- Uyuşmazlık çözüm yöntemlerinin belirlenmesi
- Sözleşmenin geçerli olacağı hukukun açıkça belirtilmesi
Sözleşme bir defa imzalandıktan sonra doğabilecek ihtilaflarda geri dönüş çok zor olabileceğinden, mutlaka uzman bir avukatın danışmanlığı ile hazırlanmalıdır.
Sonuç: Uluslararası Ticarette Sözleşmeler Hayati Öneme Sahiptir
Uluslararası ticarette sözleşmeler yalnızca bir mutabakat belgesi değil; aynı zamanda tarafların hak ve borçlarını belirleyen, anlaşmazlıkların çözümünü kolaylaştıran ve ticari güvenliği sağlayan temel araçlardır. Bu nedenle sözleşmelerin her yönüyle dikkatli hazırlanması, ticari başarının ve hukuki güvenliğin anahtarıdır.
Konuya ilişkin daha detaylı bilgiye buradan ulaşabilirsiniz.
Bir yanıt yazın