Arabuluculuk, uyuşmazlık yaşayan tarafların bir üçüncü kişi olan arabulucu yardımıyla çözüm üretmeye çalıştığı, dostane bir alternatif uyuşmazlık çözüm yöntemidir. Özellikle iş, ticaret, tüketici ve bazı aile hukukuna dayalı ihtilaflarda hem yargı yükünü azaltmak hem de tarafların menfaatlerini koruyarak anlaşmalarını sağlamak amacıyla uygulamaya alınmıştır.
Türkiye’de 6325 sayılı Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu ile yasal zemine kavuşan bu yöntem, özellikle 2018 sonrasında zorunlu arabuluculuk uygulamalarıyla önemli bir pratik kazanmıştır.
Bu yazıda, arabuluculuk sürecine katılan tarafların sahip oldukları haklar, uymaları gereken yükümlülükler ve bu süreçte karşılaşılabilecek hukuki durumlar detaylı şekilde ele alınacaktır.
Arabuluculuk Sürecine Genel Bakış
Arabuluculuk, dava açmadan önce veya dava sırasında başvurulabilen alternatif bir çözümdür. Süreçte arabulucu;
- Taraflar arasında tarafsız bir şekilde iletişimi yönetir,
- Hukuki değil uzlaşı odaklı önerilerde bulunur,
- Taraflara çözüm üretme fırsatı sunar.
Arabuluculuk sonucunda anlaşma sağlanırsa, imzalanan anlaşma belgesi mahkeme kararı niteliği taşır.
Arabuluculuk Türleri
| Tür | Açıklama |
|---|---|
| İhtiyari Arabuluculuk | Taraflar dava açmadan önce kendi istekleriyle başvurabilir. |
| Zorunlu Arabuluculuk | Kanunen dava şartı olarak öngörülmüştür (örneğin: iş ve ticaret hukuku uyuşmazlıkları). |
| Dava Sırasındaki Arabuluculuk | Taraflar yargılama sürecinde de arabuluculuğu tercih edebilir. |
Tarafların Hakları
1. Sürece Katılma ve Katılmama Hakkı
- İhtiyari arabuluculukta, taraflar tamamen özgürdür.
- Zorunlu arabuluculukta, ilk toplantıya katılım zorunludur.
Katılmayan taraf, dava sonunda yargılama giderlerinden sorumlu tutulabilir.
2. Bilgilendirilme Hakkı
Taraflar, arabulucu tarafından;
- Sürecin nasıl işleyeceği,
- Hak ve yükümlülükleri,
- Anlaşmanın hukuki etkileri
konularında detaylı biçimde bilgilendirilmelidir.
3. Eşitlik İlkesi
Taraflar arabuluculuk sürecinde eşit haklara sahiptir. Arabulucu, taraflardan birini kayırmamalı, herkese eşit söz hakkı tanımalıdır.
4. Avukatla Katılım Hakkı
Taraflar arabuluculuk görüşmelerine avukatlarıyla birlikte katılabilir. Bu, hukuki hakların daha sağlıklı savunulmasını sağlar.
5. Gizlilik Hakkı
Arabuluculuk süreci gizlidir. Taraflar, süreçte açıklanan bilgilerin daha sonra başka bir yerde kullanılmasını engelleme hakkına sahiptir.
Not: Gizliliğe aykırı davrananlar hakkında tazminat davası açılabilir.
6. Serbestçe Anlaşma Hakkı
Taraflar, kendi özgür iradeleriyle anlaşabilir veya anlaşmaktan vazgeçebilir. Hiçbir taraf anlaşmaya zorlanamaz.
Tarafların Yükümlülükleri
1. İlk Toplantıya Katılma Yükümlülüğü (Zorunlu Arabuluculukta)
7036 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu ve 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu çerçevesinde düzenlenen zorunlu arabuluculukta, taraflar en az ilk toplantıya katılmak zorundadır. Aksi takdirde:
- Katılmayan taraf dava açamaz,
- Katılmış olsa bile yargılama giderlerinden sorumlu tutulur.
2. Dürüstlük ve İyi Niyetle Sürece Katılma
Taraflar, uzlaşı amacıyla görüşmeye gelmeli, süreci kötüye kullanmamalıdır. Sürekli erteleme veya provoke edici davranışlar dürüstlük kuralına aykırıdır.
3. Gizliliğe Riayet Etme
Taraflar, arabuluculuk sürecinde öğrenilen bilgileri:
- Başka bir yerde kullanamaz,
- Kamuya açıklayamaz,
- Yargılamada delil olarak sunamaz.
Bu yükümlülük, anlaşma sağlanamasa bile devam eder.
4. Anlaşmaya Uyum Yükümlülüğü
Taraflar arasında anlaşma sağlanmışsa ve bu anlaşma mahkeme kararı niteliğinde belge haline getirilmişse, taraflar buna uymak zorundadır. Uymayan taraf hakkında icra takibi başlatılabilir.
Arabuluculuk Anlaşma Belgesinin Hukuki Sonuçları
Arabuluculuk sürecinde imzalanan anlaşma belgesi;
- Taraflar ve arabulucu tarafından imzalanmışsa,
- Arabulucunun yetki belgesi ve süreç tutanağı eklenmişse,
- Tarafların avukatları eşliğinde hazırlanmışsa
doğrudan ilam niteliğinde belge sayılır. Yani, mahkeme kararı gibi icraya konulabilir.
Aksi durumda, anlaşma belgesinin icra edilebilmesi için icra mahkemesinden “şerh” alınması gerekir.
Arabuluculuk Sürecine Katılmanın Avantajları
| Avantaj | Açıklama |
|---|---|
| Zamandan tasarruf | Yargılamaya göre çok daha kısa sürede çözüm sağlanır. |
| Düşük maliyet | Dava masrafları ve vekalet ücretleri ciddi oranda azalır. |
| Gizlilik | Taraflar arasındaki ticari, kişisel veya stratejik bilgiler gizli kalır. |
| Esneklik | Mahkemeden farklı olarak yaratıcı çözümler üretilebilir. |
| İlişkilerin korunması | Ticari veya iş ilişkilerinin dostane şekilde sürmesi sağlanabilir. |
Arabuluculuk Süreci Örneği
Senaryo:
Bir işçi, fazla mesai ücretlerinin ödenmediği gerekçesiyle işverene dava açmak istemektedir.
Süreç:
- Arabuluculuk başvurusu yapılır.
- Arabulucu atanır.
- Taraflara davet yapılır.
- İlk toplantı gerçekleştirilir.
- İşveren ödeme yapmayı kabul eder.
- Anlaşma belgesi hazırlanır ve imzalanır.
- İşçi tekrar dava açamaz, alacağını kısa sürede tahsil eder.
Sık Sorulan Sorular
Arabuluculukta anlaşma sağlanamazsa ne olur?
Taraflar anlaşamazsa, “anlaşamama tutanağı” düzenlenir ve dava yoluna gidilebilir. Zorunlu arabuluculukta bu tutanak dava açma şartıdır.
Arabuluculuk ücretini kim öder?
- Anlaşma sağlanırsa, ücret taraflar arasında eşit şekilde paylaşılır.
- Anlaşma sağlanamazsa, ilk iki saat devlet tarafından karşılanır. Üçüncü saatten sonrası başvuru yapan tarafından ödenir.
Arabuluculukta verilen kararlar bağlayıcı mı?
Anlaşma varsa ve belge usulüne uygunsa, mahkeme kararı gibi bağlayıcıdır. Taraflar buna uymakla yükümlüdür.
Sonuç
Arabuluculuk süreci, tarafların dava yoluna gitmeden önce anlaşarak daha kısa sürede, daha düşük maliyetle, dostane yollarla çözüm bulmalarını hedefleyen etkili bir hukuki mekanizmadır. Bu sürecin doğru işlemesi, tarafların hem haklarını bilmesine hem de yükümlülüklerine sadık kalmasına bağlıdır. Özellikle zorunlu arabuluculuk kapsamındaki uyuşmazlıklarda, süreç sonunda hazırlanan belgelerin hukuki geçerliliği yüksek olduğu için tarafların dikkatli ve bilinçli hareket etmesi büyük önem taşır.
Konuya ilişkin daha detaylı bilgiye buradan ulaşabilirsiniz.
Bir yanıt yazın